انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

دکتر همایون فرهمند در توضیح محتوا و اهداف کتاب در مصاحبه با انتشارات جهاددانشگاهی مشهد بیان کرد:

گروهی از گونه‌های گیاهی که با نام‌های گوناگونی مانند پیچ‌های زینتی ، بالارونده‌های زینتی ، گیاهان بالارونده زینتی ، بالارونده‌ها و...، شناخته می‌شوند، دارای ویژگی‌های کم‌وبیش مشترکی هستند. با این وجود، کتاب یا مجموعه جامعی در رابطه با شناسایی و کاربرد این گیاهان، به زبان فارسی در دسترس نیست. انگیزه نخستین نوشتن این کتاب شاید به دورانی برمی‌گردد که دانشجوی دکترا در دانشگاه شیراز بودم ولی از هنگامی‌که در دانشگاه شهید باهنر کرمان، تدریس درس "درختان و درختچه‌های زینتی" را آغاز کردم، انگیزه‌هایم چندبرابر شد. با توجه به این که در زمینه بازدانگان کتاب جامعی در دسترس نبود، ابتدا کتاب "درختان و درختچه‌های زینتی (بازدانگان)" را گردآوری کردم و در ادامه راه، این کتاب، دومین مجموعه‌ای است که به پیشگاه فرهیختگان و دانش دوستان پیشکش می‌گردد.
هدف از نگارش اين مجموعه، گردآوري يك سري اطلاعات پراكنده در مورد گیاهان بالارونده زینتی بود. مطالب این مجموعه به‌گونه ای گزینش و ساماندهی شده‌اند که برای همه کاربرانی که به نحوی به اطلاعات این گروه از گیاهان نیاز دارند، قابل استفاده باشد. گروهی از گیاهان که در ایران بیشتر با نام "پیچ‌های زینتی" شناخته می‌شوند، از اهمیت زیادی در دنیای امروزی برای اهداف گوناگون به‌ویژه در طراحی باغ و فضای سبز، هم در بخش عمومی و هم در بخش نیمه‌خصوصی و خصوصی برخوردارند.
البته همان‌گونه که درمتن کتاب آمده‌است، بسیاری از این گیاهان چندمنظوره، از دیرباز برای اهداف گوناگون دارویی و زینتی مورد بهره برداری بوده و برخی نیز به‌دلیل تولید عطر ویا میوه، ارزش بسیار زیاد تجاری و اقتصادی دارند. شماری از گونه‌های بالارونده نیز دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و نمادین هستند. نام کتاب را با توجه به همه اصطلاحاتی که در این زمینه وجود دارد،"گیاهان بالارونده زینتی (پیچ‌های زینتی) و درختچه‌های دیوارپوش " انتخاب کردم تا بیانگر اطلاعات درونی کتاب باشد و علاقه مندان با شنیدن نام کتاب و یا دیدن آن، به‌آسانی به مطالب درونی آن پی‌ببرند. در رابطه با درختچه‌های دیوارپوش یا درختچه‌های دیواری در ادامه متن بحث خواهد شد.
از سوی دیگر، چون این گروه گیاهی به‌ویژه انواع چوبی در ایران به‌نام "پیچ‌های زینتی" شناخته می‌شوند، این اصطلاح نیز به‌کار رفت. در اين کتاب، تلاش اين جانب براي يكپارچه‌كردن اطلاعات اين گروه از گیاهان بود به‌گونه‌اي كه هم يك منبع درسي دانشگاهي جامع باشد و هم كاربران ويژه خود را در بخش‌هاي ديگر جامعه و به‌ويژه بخش خصوصي داشته باشد. بنابراين، كتاب با اين گمانه‌زنی نوشته شده است كه نيازمندي‌هاي گروه گسترده‌اي از كاربران را در رشته‌هاي گوناگوني مانند باغباني، طراحي فضاي سبز، هنر و معماري، جنگل، منابع طبيعي، محیط زیست، زيست‌شناسي وگياهشناسي و نيز كارشناسان فضاي سبز شهرداري‌ها و بخش خصوصي و نیمه‌خصوصی برطرف كند. افزون براین، به‌عنوان کتاب مرجع ممکن است برای دانشجویان رشته‌های دیگر کشاورزی، پزشکی، داروسازی و... نیز کاربرد داشته باشد.
تجربه کتاب پیشین من باعنوان "درختان و درختچه‌های زینتی (بازدانگان)" و بازخوردهای مثبت و دلگرم‌کننده‌ای که به‌ویژه از همکاران ارجمند و فرهیخته دانشگاهی، دانشجویان دکترا، کارشناسی‌ارشد و کارشناسی و همچنین شماری از همکاران علاقه‌مند بخش خصوصی دریافت کردم، نشان داد که چنانچه کتابی در یک چارچوب علمی و با تکیه بر منابع مورد اعتماد نوشته شود و دارای تصاویر رنگی تکمیل‌کننده مطالب نوشتاری هم باشد، خواننده‌پسند خواهد بود. در همین راستا، در طراحی جلد کتاب نیز در حد امکان از تصاویر رنگی مربوط به گیاهان بالارونده استفاده شد تا بازتابی از اطلاعات درونی کتاب باشد و انگیزه‌های دوستداران کتاب را برای خواندن آن افزایش دهد. در نوشتن کتاب شیوه‌ای الفبایی به‌کار رفته است، بدین گونه که بخش اصلی و تخصصی کتاب براساس فهرست الفبایی تیره‌های گیاهشناسی تنظیم شده است. این گونه چیدمان مطالب، دسترسی خوانندگان را به مطالب کتاب آسان‌تر می‌کند. از همین روی، در تیره‌های گیاهی نیز چنانچه بیش از یک جنس معرفی شده باشد، باز از همین شیوه پیروی شده است و درمورد گونه‌ها هم همین روند ادامه یافته است.
در مواردی که در یک تیره گیاهشناسی بیش از یک جنس معرفی شده است، اطلاعات تیره در ابتدای فصل با منابع جداگانه آورده شده است و در ادامه بقیه مطالب ارائه شده‌اند. اما اگر تنها یک جنس از یک تیره گیاهشناسی معرفی شده باشد، اطلاعات تیره همراه جنس و منابع یکجا، آورده شده است. در مورد تیره‌های گیاهی که در سال‌های گذشته تغییر نام داده شده‌اند، هم نام قدیم و هم نام جدید آورده شده‌اند و با توجه به این که در خیلی از موارد هنوز نام قدیمی تیره‌های گیاهی به‌کار می‌رود، نام جدید تیره‌ها در پرانتز آمده است. در مورد برخی از جنس‌ها و یا گونه‌ها، ممکن است چندین نام عمومی یا انگلیسی به‌کار رفته باشد. این موضوع به شناخت بیشتر یک گونه و یا جنس و به یادسپاری آن کمک می‌کند، چون ممکن است به یک ویژگی خاص گیاه اشاره شده باشد و یا مربوط به یک منطقه جغرافیایی ویژه باشد اما دلیلی برای برگردان همه نام‌های انگلیسی دیده نشد.
بنابراین، ممکن است روبه‌روی برخی از نام‌های انگلیسی به‌همان تعداد نام فارسی نباشد، برخی از نام‌های انگلیسی با نام فارسی همخوانی نداشته باشد و گهگاهی هم هیچ گونه نام فارسی آورده نشده باشد. دلیل این موضوع این است که برخی ازجنس‌ها و گونه‌ها برای نخستین‌بار معرفی می‌شوند و از سوی دیگر برای برخی گیاهان، نام‌های فارسی جاافتاده‌ای وجود دارد که با نام‌های انگلیسی هم الزاماً هماهنگ نیست. چون این نام‌های فارسی مدت زمان درازی به‌کار رفته، مصطلح‌شده و جاافتاده‌اند، تغییر نام‌ها ممکن است به‌ویژه در کوتاه‌مدت، سردرگمی ایجاد کند. به‌همین دلیل، برخی از نام (نام‌های) فارسی به‌جای اینکه روبه‌روی نام (نام‌های) انگلیسی آورده شوند، در متن به آنها اشاره شده است. از سوی دیگر، در برخی موارد هنوز بین گیاهشناسان در مورد نام‌های علمی برخی گونه‌های گیاهی اتفاق‌نظر و همسویی وجود ندارد و ممکن است یک گیاه با چندین نام علمی وجود داشته باشد. در این راستا نیز تلاش کردم تا همنام‌های علمی آورده شوند و درصورت امکان نوترین نام علمی به‌کاربرده شود.
همچنین، در مواردی که شمار گونه‌های یک جنس بسیار زیاد بود، تنها چندگونه که مشهورتر بوده و کاربرد بیشتری برای اهداف باغبانی و فضای سبز دارند، معرفی شدند. در موارد بسیار کمی نیز ممکن است افزون بر گیاهان بالارونده معرفی‌شده، یک یا دو درختچه از یک تیره گیاهشناسی معرفی شده باشند که البته این نوع درختچه‌ها، کاربردی همانند بالارونده‌ها در فضای سبز و طراحی منظر دارند. آخرین بخش کتاب نیز در رابطه با "درختچه‌های دیواری یا دیوارپوش" می‌باشد، که از دیدگاه کاربردی کم‌وبیش مانند پیچ‌های زینتی به‌شمار می‌روند.
در رابطه با اطلاعات گیاهشناسی، تلاشم بر این بود که چکیده‌وار و مفید باشد و از آوردن اطلاعات ریز گیاهشناسی که سبب سردرگمی و خستگی خوانندگان و کاربران می‌شود، خودداری شد. برای پاس‌داشت و پالایش زبان فارسی، تا جایی که می‌شد واژگان فارسی را به‌کار بردم، هرچند از به‌کار بردن واژه‌های بیگانه هم گریز و گزیری نبود و نیست. از همین روی، از واژه‌ها و اصطلاحات فنی پیشنهادی فرهنگستان نیز بهره بردم.
شماری از عکس‌های کتاب از شبکه‌ها، تارنماها و درگاه‌های الکترونیکی و برخی مقاله‌ها گرفته شده است زیرا برخی از آنها در کشور وجود نداشته و یا امکان عکاسی آن تاکنون برایم فراهم نشده است. جای عکس‌هایی از فضای سبز شهرهای زیبای شمالی کشور و ابرشهرهایی مانند اصفهان و تبریز و نیز برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور، در مجموعه عکس‌های کتاب خالی است. امیدوارم در ویرایش‌های جدید، این مشکل هم حل شود.
درحد توان از شماری از منابع داخلی و شمار بیشتری از منابع خارجی بهره گرفته‌ام تا این مجموعه، روزآمدتر، پربارتر و خواننده‌پسندتر باشد. در همین راستا، براي آماده‌سازي اين كتاب نزدیک به 800 منبع فارسي و انگليسي به‌كار رفته است. درستي يا نادرستي همه مطالبي كه در اين مجموعه گردآوري شده است را مي‌پذيرم و از همه دانش‌دوستان، پژوهشگران و کاربران ارجمند نيز خواهشمندم برای ویرایش‌های پیش‌رو مرا با ارزیابی و داوری علمی این مجموعه یاری دهند. از همکاران، دانشجویان و دانش‌دوستانی که در مورد هرکدام از گیاهان این کتاب؛ مطالب علمی تخصصی ویژه‌ای مانند مقاله، پایان‌نامه، طرح پژوهشی، گزارش و یا تصویر مناسب دارند، خواهشمند است حتماً اطلاعات نوشتاری و یا عکس‌های مربوطه را به نشانی‌های الکترونیکی نویسنده بفرستند. پیشاپیش از انتقادهای سازنده و پیشنهادهای کارساز و همکاری همه بزرگواران سپاسگزارم.
همایون فرهمند- تابستان 96
Email: hfarahmand@uk.ac.ir

homayoun.farahmand@gmail.com

لینک مصاحبه با مولف درباره کتاب