انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

دکتر همایون فرهمند مؤلف کتاب «گیاهان بالارونده (پیچ‌های زینتی) و درختچه‌های دیوارپوش» که به‌تازگی توسط انتشارات جهاددانشگاهی مشهد به‌چاپ رسیده، در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا خراسان رضوی درباره این کتاب گفت:

استفاده از گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش می‌تواند تأثیر به‌سزایی در کنترل بحران آب و گرما داشته باشد.

دکتر همایون فرهمند، اظهار کرد: من به‌عنوان یک عضو هیئت علمی دانشگاه، پس از سال‌ها تدریس احساس کردم که مقوله گیاهان زینتی بالارونده و پیچ‌های زینتی مورد غفلت واقع شده ‌است. در زمان تدریس خود، بازخوردهای مطلوبی ازسوی دانشجویان درخصوص موضوع گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش دریافت می‌کردم که انگیزه‌ی مرا برای تألیف چنین کتابی بیشتر می‌کرد. البته انگیزه اولیه نوشتن چنین کتابی به دورانی برمی‌گردد که دانشجوی دکترا در دانشگاه شیراز بودم.

وی افزود: به‌منظور تألیف کامل کتاب «گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش» و گردآوری تصاویر گیاهان به استان‌های تهران، فارس، کرمان و شهر مشهد سفر کردم و می‌توان گفت حدود ۱۵ سال از عمر خویش را به‌تدریج صرف گردآوری مطالب، تهیه عکس و سرانجام تألیف این کتاب کردم.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با بیان اینکه جای خالی کتاب «گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش» در حوزه فضای سبز، باغبانی و شهرداری‌های کشور احساس می‌شد، اضافه کرد: اساتید دانشگاه، دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی رشته‌های کشاورزی، هنر و معماری، دانشجویان کارشناسی باغبانی، طراحی فضای سبز، شهرداری‌ها و افرادی که به‌دنبال تصویر یک گیاه یا گل هستند، مخاطبان این کتاب را شامل می‌شوند. بنابراین این کتاب در اصل دانشنامه یا دایرة‌المعارف گیاهان بالارونده زینتی است و برای طیف گسترده‌ای از کاربران مورد استفاده است.

فرهمند با بیان اینکه روش‌های تکثیر پیچ‌های زینتی در کتاب گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش اشاره شده است، گفت: روش تکثیر اکثر پیچ‌های زینتی ازطریق قلمه‌زدن است و شیوه تکثیر سایر پیچ‌های ناشناخته و وارداتی نیز به‌طور دقیق در کتاب ذکر شده‌ است.

وی عنوان کرد: راهبردهای مقابله با بحران ‌آب در بخشی از این کتاب به‌طور دقیق اشاره شده و یکی از این راه‌حل‌ها، انتخاب گونه‌های گیاهی سازگار با اقلیم و خاک است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: معمولاً گیاهان بالارونده زینتی، بومی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری هستند. برخی از این پیچ‌ها بومی ایران بوده و برخی دیگر نیز از سایر کشورها وارد ایران شده‌اند.

فرهمند گفت: پیچ‌های بسیار کمی در ایران وجود دارند که بومی همان منطقه باشند و اکثر آنها از مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وارد کشور ‌شده‌اند. برخی از یاسمن‌ها، برخی از گونه‌های عشقه یا پاپیتال، برخی از گونه‌های کلماتیس و رازک ازجمله گیاهان بالارونده زینتی بومی ایران هستند.

وی یادآور شد: به‌نظر من عمده پیچ‌هایی که وارد کشور شده‌اند با اقلیم و خاک ایران سازگار بوده و بسیار ارزشمند محسوب می‌شوند. به‌طور مثال: گل کاغدی، درختچه- پیچی بومی آمریکای لاتین و به‌ویژه کشور برزیل است که قابلیت پرورش روی سازه‌های مختلف داشته و همچنین حالت آویزان به‌خود می‌گیرد و به‌صورت درختچه نیز استفاده می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: عشقه یا پاپیتال، پیچ متداول جنگل‌های شمال ایران است و بعضی از گونه‌هایش انحصاراً در ایران وجود دارد. همچنین پیچ گلایسین بسیار زیبا بوده و در فضای سبز شهری مشهد نیز استفاده شده و بومی مناطق جنوب شرق آسیا و آمریکای شمالی است. پیچ برفی که به آن پیچ روسی، پیچ بخارا و پیچ پشم بخارا نیز گفته‌ می‌شود مربوط به جغرافیای قدیم ایران بوده و بومی این کشور است.

فرهمند ادامه داد: بحث بومی‌بودن و یا بومزادنبودن چندان مطرح نیست. امروزه سازگاری گونه‌های گیاهی در یک گستره جغرافیایی، بیشتر از مرزهای جغرافیایی مدنظر است. همین‌که گیاهی دارای ویژگی‌های مدنظر باشد و سازگار با اقلیم و خاک نیز باشد، ارزش استفاده را دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به کاربرد و مزایای گیاهان بالارونده و پیچ‌های زینتی، از پیچ‌ها و گیاهان بالارونده زینتی در نمادپردازی، شعر، نقش‌ونگار سفال‌ها و صنایع دستی استفاده می‌شود. کاربرد گسترده‌تر این گیاهان در شمال و جنوب ایران دیده می‌شود. حسن این گیاهان نسبت به سایر گیاهان زینتی، رشد سریع و انبوه آن بوده که آنها را بسیار مقرون‌به‌صرفه می‌کند.

فرهمند افزود: ایجاد تونل، سازه‌های مختلف و پوشاندن آنها با گیاهان بالارونده و ایجاد سایه به‌دلیل تندرشدبودن پیچ‌ها را می‌توان از دیگر کاربردهای این گیاهان زینتی دانست. پیچ‌ها و گیاهان بالارونده زینتی علاوه‌بر فضای سبز شهری در ‌بام‌های سبز نیز کاربرد دارند. همچنین، ترکیب پیچ‌ها با سایر گیاهان تداعی‌کننده منظره جنگلی است.

وی ادامه داد: پوشش‌دادن نمای ناخوشایند ساختمان‌ها، کاهش تابش آفتاب برروی دیوارها و برون‌رفت از بحران گرمایش و ایجاد تعادل گرمایی، از نتایج استفاده و به‌کارگیری این گیاهان و پیچ‌ها برروی دیوارها است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص مقوله خشک‌منظرسازی (Xeriscape)، خاطرنشان کرد: خشک‌منظرسازی، مقوله بسیار مهمی است که طی چهار دهه اخیر در فضای سبز دنیا به‌طور جدی پیگیری می‌شود. یکی از اصول هفت‌گانه در خشک‌منظرسازی، گزینش گونه‌های گیاهی بومی سازگار با اقلیم‌های مختلف است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان اضافه کرد: امروز بخش علمی کشور تاحدودی به این نتیجه رسیده‌اند که بحران آب بسیار جدی است و خوشبختانه در اکثر محافل علمی، کتاب‌ها و رسانه‌ها درمورد خشک‌منظرسازی بحث می‌شود. همچنین استفاده از گیاهان رونده و به‌خصوص پیچ‌های زینتی در فضای سبز شهری درحال گسترش است.

دانشیار گروه مهندسی علوم باغبانی دانشگاه شهید باهنر کرمان تشریح کرد: اگر یک گونه گیاهی کم‌آب باشد، تهاجمی نباشد، سازگار با شرایط آب‌وهوایی و خاکی ایران باشد و بدون آفت و بیماری باشد، واردکردن این گونه به ایران هیچ مشکل و منافاتی ندارد. همچنین از پیچ‌های بومی ایران نیز به کشورهای دیگر صادر می‌شود و تبادل ژنتیکی گیاهان در دنیا مرسوم است.

فرهمند درخصوص طبع شاعری‌اش در کتاب گفت: فضای شعری (ادبیاتی) خانواده، اهل استان فارس (شیراز) بودن و علاقه فردی از عواملی بود که اشعار مختلف و مناسبی با محتوای کتاب در بخش‌های کتاب آورده ‌شده است. از ابتدای تحصیل به حفظ‌کردن اشعار می‌پرداختم. احساس کردم شعرهای کلاسیک و جدید سروده‌شده توسط شاعران، می‌تواند کمک شایانی به درک و فهم مطالب کتاب کند.

وی درخصوص خواص دارویی و جنبه‌های اقتصادی این گیاهان و پیچ‌ها خاطرنشان کرد: برخی از پیچ‌ها که مربوط به تمدن‌های جنوب‌شرق آسیا، آمریکای جنوبی و بخشی از اروپا است، خواص و کاربردهای دارویی و حتی صنعتی دارند. به‌طور مثال، گیاه عشقه به‌دلیل مکنده‌های چسبناک در ساخت نانو ذرات طلا به‌کار می‌رود.

عضو هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان ادامه داد: برخی از پیچ‌ها به‌دلیل رشد زیاد و خوب و خواص دارویی که دارند، ازلحاظ اقتصادی کاملاً به‌صرفه بوده و بعضاً می‌توان ازطریق کاشت این پیچ‌ها، مثلاً اسفناج مالابار، درآمدزایی کرد.

فرهمند اضافه کرد: گیاه تمشک ویژگی‌هایی نظیر فنس زنده بودن (سیم‌خاردار زنده)، کاربرد دارویی‌داشتن و میوه را دارا است. پیچ امین‌الدوله ازجمله پیچ‌هایی است که میوه‌اش آنتی‌اکسیدان بسیار بالایی دارد و یکی از گونه‌های آن از دیرباز در کشورهای شوروی سابق، چین، کره و ژاپن استفاده می‌شده است. می‌توانیم این گیاه و میوه را به ایران بیاوریم و از خواص آن بهره ببریم.

وی عنوان کرد: با توجه به تجربیات، صنعت گل و گیاهان زینتی دارای پارادوکس و تضاد است. ازطرفی صنعت گل و گیاه، صنعتی لوکس به‌شمار می‌رود و از سویی دیگر رغبت مردم به خرید گل و گیاهان زینتی با توجه به فشارهای روانی، تنش‌ها و استرس‌های اقتصادی وارد شده، کم نشده ‌است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: انتظار داشتم با وجود این فشارها، صنعت گل و گیاه هم افول کند اما شاهد آن هستیم که از این صنعت به‌عنوان یک پناهگاه یاد می‌شود چرا که در شرایط سخت و بحرانی کشور، علاقه مردم به خرید گل و گیاهان زینتی کاهش نیافته ‌است.

فرهمند یادآور شد: نکته مهم این‌است‌که صنعت گل و گیاه نیاز به مدیریت و رهبری دارد تا در مسیر درست خودش قرار بگیرد. داشتن متولی یکی از نیازهای اصلی این صنعت است. علاوه ‌بر این موارد، باید بسیار قوی و حرفه‌ای با این صنعت رفتار شود و از مواردی مانند قاچاق، جابه‌جایی‌های غیر‌قرنطینه‌ای و غیرقانونی و شبه‌مافیایی‌شدن در آن جلوگیری شود.

وی تصریح کرد: در نگاه کلی، وضعیت برای صنعت گل و گیاهان زینتی امیدوارکننده است. یک زن خانه‌دار به‌راحتی می‌تواند وارد چرخه این صنعت شده و کسب درآمد کند. به‌همین دلیل، صنعت گل و گیاهان زینتی فوق‌العاده اشتغال‌زا است. می‌توانیم با نگاهی حرفه‌ای، کشورهای همسایه را به‌عنوان کشور‌های بازار مصرف هدف قرار دهیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: در ایران، آب‌وهوا و اقلیم‌های متفاوت و انرژی خورشیدی قابل‌توجهی داریم که می‌توان از آنها استفاده خوبی کرد چرا که صنعت گل وگیاه می‌تواند به بخشی از صنعت کشور تبدیل شود و در آینده می‌تواند وابستگی ایران به نفت سیاسی‌- چالشی را هم کاهش دهد. همه این موارد جز با نگاه حرفه‌ای به‌دست نمی‌آید.

عضو هیئت علمی دانشگاه کرمان تشریح کرد: زمانی از کارهای بزرگ و تحقیقات میدانی سخن به‌میان می‌آید، نتایج و انگیزه های درونی فرد باعث دلگرمی او می‌شود. بحث معنوی تألیف کتاب از بحث مادی آن برایم ارزشمندتر است. با توجه به پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی، اگر نتوانیم کارهای بزرگی همانند نوشتن شاهنامه توسط فردوسی انجام دهیم، رسالت علمی خود را به سرانجام نرسانده‌ایم. منظور این‌است‌که در گذشته و در شرایط امکانات آن روزگار، شاهکارهایی آفریده شده است و حیف است که در این روزگار که شرایط راحت‌تر شده است، کارهای خوبی انجام نشود.

فرهمند ادامه داد: انگیزه‌های درونی و نگاه به تاریخ و گذشته و توجه به اینکه برخی از درختان کهن‌سال به‌منزله پرچم ایران هستند، خستگی سفرهای طولانی و گاه ۱۲ هزار کیلومتری (سفرهای تحقیقیاتی برای عکاسی و گردآوری اطلاعات درمورد درختان کهن‌سال ایران و به‌ویژه سروهای کهن‌سال) را از من دور می‌کند.

لینک مصاحبه